گیاهشناسی
نام علمی: Olea europaea
تیره ی : Oleaceae
تقریباً ۲۰ گونه درختان کوچک از خانواده زیتونیان بوده و در جهان کهن از حوزه دریای مدیترانه، شمال آفریقا، جنوب شرقی آسیا، شمال تا جنوب چین، اسکاتلند و شرق استرالیا پراکندگی گسترده‌ای داشته‌اند. آنها همیشه سبز بوده و دارای برگ‌هایی کوچک و یک‌پارچه هستند که روبروی هم قرار گرفته‌اند. میوه این گیاه یک شفت است.
درختان زیتون حتی زمانی که هرس نشده‌اند رشد آزادانه‌ای دارند و دارای رشد بسیار آهسته‌ای هستند. اما هنگامی که امکان رشد طبیعی را در طول چند سال پیدا میکنند، گاهی قطر تنه آنها به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد. دوکاندول محیطی بیش از ۱۰ متر (۳۳ پا) را به ثبت رسانده که احتمال میرود عمر آن به چند قرن برسد. قدمت بعضی از درختان زیتون ایتالیا را به اولین سالهای امپراتوری یا حتی روزهای جمهوری روم نسبت میدهند؛ اما همیشه سن چنین درختان باستانی در زمان رشد مورد تردید قرار میگیرد و شناسایی آنها با توصیفات قدیمی هنوز دشوارتر است. درختان تحت پرورش به ندرت به ارتفاع بیش از ۱۵ متر میرسند (۵۰ فوت) و معمولاً در فرانسه و ایتالیا به وسیله هرس کردن‌های زیاد به ابعادی بسیار محدودتر منحصر میشوند. چوب آن که به رنگ زرد یا قهوه‌ای مایل به سبز روشن است اغلب با ته‌رنگ تیره‌تری رگه‌دار شده‌است و بسیار سخت و متراکم است. چوب آن برای قفسه‌سازان و خراطان تزئینی بسیار باارزش است. از چوب درخت زیتون زغال چوب نیز تهیه میشود.
شرایط اکولوژیکی
زيتون با اقليم هاي مديترانه اي و شبه مديترانه اي سازگار است. زيتون در مناطقي بهترين عملكرد را خواهد داشت كه داراي زمستان هايي معتدل و تابستان هايي گرم و خشك و طولاني باشند. زيتون به يخبندان هاي شديد حساس است اما اين دما در دوران رشد گياه فرق مي كند، گياهان جوان تا 9- درجه سانتيگراد و درختان مسن تر تا 12 – درجه سانتيگراد را تحمل مي كنند.
زيتون در مناطقي با بارندگي ساليانه بين 500 تا 800 ميلي متر بخوبي رشد و نمو كرده و محصول قابل قبولي توليد مي كند. مقدار رطوبت زياد حمله بيماري هاي قارچي و باكتريايي را فراهم مي كند به همين علت بايد از كاشت آن در كنار دريا خودداري نمود.
بارش تگرگ باعث زخمي شدن شاخه ها و سرشاخه هاي درختان مي شود. وزش باد ملايم براي درختان زيتون مفيد است، زيرا گرده افشاني زيتون با باد انجام مي شود.
خاک قليايي مي باشد و از خاكهاي سنگين هوموس دار،آبدار و اراضي PH درخت زيتون نيازمند خاك عميق رسي – شني ، قابل نفوذ و آهك دار با داراي سطح ايستايي بالاي آب كه حالت غرقابي ايجاد مي نمايد گريزان است و نسبت به شوري خاك مقاومت نسبي دارد. بهترين خاك براي كشت زيتون ، خاكهاي لومي و رسوبي كنار رودخانه ها و اراضي داراي زهكشي خوب مي باشد.
خواص دارویی
خواص زیتون برای لاغری
زیتون به سه روش در کاهش وزن کمک می کند :
● وجود اسید های چرب غیراشباع در کمک به بهبود هضم غذا
● وجود هورمون سروتونین با ایجاد سیری کاذب
● ماده شیمیایی آدیپونکتین در زیتون که باعث چربی سوزی در بدن می شود
کم کردن درد
ترکیبات اولئو کانتال غنی با خواص ضد التهابی در زیتون، همانند یک مسکن قوی عمل کرده و تا حد بالای از درد ها می کاهد.
تنظیم فشار خون
پژوهش های انجام شده حاکی از این است که مصرف شش ماه زیتون با دارا بودن اسیدهای چرب غیر اشباع موجب تنظیم چشم گیر فشار خون می شود.
خواص زیتون برای کم خونی
از فواید دیگر زیتون وجود آهن به میزان 3.3 میلی گرم است که باعث افزایش تولید گلبول های قرمز شده و از کم خونی و خستگی ناشی از آن می کاهد.
سلامت سیستم گوارشی
فیبر غنی در زیتون بخصوص زیتون سیاه موجب بهبود هضم در سیستم گوارشی شده به طوری که از یبوست نیز می کاهد.
تنظیم کلسترول خون
زیتون منبع غنی از اسید های چرب نظیر اسید اولئیک و اسید پالمیتولئيک می باشد که با اثر مثبت بر سطح کلسترول خون باعث کنترل و تنظیم آن می شود.
قوی ترین آنتی اکسیدان
تفاله زیتون با داشتن خواص بی نظیر از جمله با افزایش سطح گلوتاتیون خون موجب تقویت و سلامت بدن شده به طوری که زیتون را آنتی اکسیدان قوی می دانند.
سلامت چشم
وجود ویتامین A در زیتون علاوه بر اینکه موجب تقویت بینایی بخصوص دید در شب می شود بلکه باعث جلوگیری از بیماری چشمی نظیر آب سیاه، آب مروارید و تباهی لکه زرد چشم می شود.
خواص زیتون برای پوست
زیتون و روغن زیتون در سلامت پوست نقش بسزایی دارند و این به سبب خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و همچنین ویتامین E موجود در آن است.
ضد آلرژی
عصاره زیتون نقش آنتی هیستامین را بازی می کند و می تواند به صورت قابل توجهی از حساسیت و آلرژی های فصلی یا غذایی بکاهد.
بهبود بیماری گوارشی
بر اساس پژوهش های انجام شده در اسپانیا، ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در زیتون می تواند از التهابات و زخم معده جلوگیری کند.
خاصیت زیتون برای مو
ترکیب 3 قاشق غذا خوری روغن زیتون با دو عدد زرده تخم مرغ یک ماسک موی عالی جهت سلامت و رطوبت رسانی به مو و پوست سر می باشد.
سلامت قلب و عروق
زیتون از یک سو با داشتن ویتامین E باعث تقویت عروق می شود و از سوی دیگر، با دارابودن چربی های سالم غیر اشباع به سلامت قلب کمک می کند.
استحکام استخوان و مفاصل
ترکیبات پلی فنول، ویتامین E وخواص ضد التهابی زیتون می تواند آثار روماتوئید و آرتریت را کاهش داده و علاوه بر استحکام استخوانها به تقویت ماهیچه و مفاصل هم کمک کند.
مبارزه با رادیکال های مضر
ترکیبات غنی آنتی اکسیدانی از جمله اولئوروپین در زیتون موجب مهار شدن رادیکال های مخرب بدن شده و از امراض و بیماری پیری زودرس می کاهد.
افزایش ایمنی در بدن
وجود اسید های چرب و خواص مغذی موجود در زیتون باعث می شود که با تقویت سیستم دفاعی بدن،در مقابله با عوامل ویروسی و میکروبی کمک کند.
افزایش قوای جنسی
براساس مطالعات صورت گرفته انواع زیتون می تواند با تحریک هورمون های جنسی باعث تقویت میلی جنسی هم در زنان و هم در مردان شود.
تقویت حافظه
در زیتون ترکیبات خاص پلی فنولی موجب می شود، با کاهش سطح استرس و بهبود عملکرد مغز، موجب تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر شود.
ضد لختگی خون
از خواص مهم دیگر در زیتون ترکیبات فنولی آن است که با اثر مستقیم برجریان خون رسانی، از لخته شدن خون در افراد جلوگیری می کند.
خاصیت ضد پیری زیتون
براساس پژوهش های انجام شده مشخص شده است که اسید اولئیک موجود در زیتون می تواند 20 الی 30 درصد از چین و چروک صورت را کاهش داده و چهره را شاداب و جوان سازد.
بهبود لقاح
بر اساس آزمایشات انجام شده مصرف روزانه زیتون به دلیل اسید های چرب غیر اشباع می تواند باعث بهبود و افزایش 3.5 درصد لقاح و باروری شود.
کاهش پوکی استخوان
طبق تحقیقات انجام شده ترکیبات گیاهی موجود در زیتون از کم شدن حجم و ترکم استخوان در افراد می کاهد لذا برای درمان پوکی استخوان مصرف روزانه آن توصیه می شود.
خاصیت زیتون برای کودکان
● ضد چاقی
● کم کننده پیش فعالی در کودکان
● پیشگیری از انواع بیماری قلبی و سرطان ها در کودکان و نوزادان
● افزایش رشد مغزی نوزادان و کودکان
● سلامت پوست و مودر کودکان
خاصیت زیتون در بارداری
● افزایش رشد مغزی و جسمی جنین در رحم مادر
● با تحریک حرکات روده و بهبود هضم از یبوست بارداری می کاهد
● ترمیم ترک های شکم و شادابی پوست در مادران باردار
● سرشار از آهن که بسیار برای مادر و جنین ضروریست
مضرات زیتون چیست
● مصرف زیاد باعث لاغری مفرط در افراد می شود
● مصرف زیاد زیتون موجب ایجاد التهاب می شود
● زیاده روی در مصرف زیتون به دلیل دارا بودن چربی باعث اسهال می شود
● گاهی موجب ایجاد حسایت های پوستی در افراد می شود
● در دوران بارداری نیز باید با اعتدال مصرف گردد
● نمک موجود در زیتون موجب ایجاد مشکلاتی در افراد با زمینه بیماری می شود لذا از قبل یک ساعت در آب بخوابانید تا نمک آن گرفته شود
تکثیر
ازدياد درخت زيتون از طرق مختلف صورت مي گيرد مانند كاشت هسته ، قلمه، خوابانيدن شاخه و پيوند بذري.
از ميان طرق مختلف تكثير، بيشتر از كاشت هسته براي تهيه پايه و پيوند و قلمه خشبي و يا نيمه خشبي استفاده مي كنند.
نحوه ی احداث باغ زیتون
قبل از كاشت درخت زيتون عمليات زير روي زمين انجام مي گيرد:
– نقشه برداري و آمايش زمين
– تسطيح و تميز ساختن زمين
– شخم عميق و نصب سيستم آبياري و حفر كانالها
– تعيين تراكم كاشت و حفر چاله
– كاشت نهال و تربيت سه ساله اول پس از كاشت پاييز سال قبل از كاشت درخت در محل اصلي، دو يا سه سال پس از كاشت بذر يا قلمه زدن، بايد نهالها را از خزانه كنده و آنها را در شياري 1 تا 2 سانتيمتر دارند را انتخاب / به عمق 30 تا 40 سانتيمتر بطور عمودي زير خاك كرد. براي كاشت درخت زيتون بايد نهالهايي كه قطر 5 كرد. زيرا به تجربه ثابت شده است كه درختان حاصله از اين نوع نهالها نتيجه بهتري از حيث بهره برداري مي دهند.
يكسال پس از كشت درخت زيتون در محل اصلي يعني اگر هواي محل زياد سرد نباشد، در زمستان و در غير اينصورت از نيمه دوم اسفند ماه اقدام به هرس مي كنند.براي اين منظور انتهاي نهال را به فاصله 70 سانتيمتري از سطح زمين قطع كرده و در 25 سانتيمتر انتهاي فوقانياين ساقه 3 تا 5 شاخه جانبي قوي انتخاب كرده، بقيه را حذف مي كنندبا وجود مقاومت زيادي كه درخت زيتون به بي آبي نشان مي دهد در نقاطي كه تابستان خشك و گرم دارد براي برداشت حداكثر محصول و تهيه ميوه مرغوب، آبياري حتماً لازم است.
كودهاي ازته تاثير زيادي بر درشتي ميوه و مقدار محصول زيتون دارند، بهمين دليل بايستي ساليانه مقداري كود دامي و شيميايي ازته به درخت داد.
الگوی کاشت زیتون
برنامه و طرح کاشت درختان زیتون عمدتا به سیستم کاشتی که در باغ اعمال خواهد شد (سیستم های کاشت متراکم و یا غیر متراکم) بستگی دارد. برای کشت‌های متراکم، خاکهای حاصلخیز و آبیاری یا بارندگی کافی مورد نیاز است در حالیکه برای کشت‌های غیر متراکم وجود این عوامل ضرورت چندانی ندارد. در طول سالیان متمادی درختان زیتون به فواصل 10متر در 10 متر و یا حتی بیشتر کاشته می‌شد. با این فاصله کاشت تعداد محدودی درخت در هر هکتار کشت میشود. (حدود 100 درخت در هکتار). در مناطقی که دارای دوره‌های طولانی خشکی هستند، این چنین فاصله گذاری بین درختان، درخت را قادر می‌سازد تا از تمام آب موجود بهره برداری کند. با وجود این در مناطقی که اقلیم آن خیلی خشک نیست و قابلیت نگهداری آب خاک خوب است، فواصل کاشت ذکر شده بسیار زیاد به نظر می رسد.
به طور کلی دو الگوی عمده کاشت وجود دارد:
روش سنتی که درختان به فواصل 7×7، 8×6 ، 8×8 و یا حتی 10×10 متر کشت میشوند.
کشت متراکم که درختان با فواصل 6×5 یا 6×6 کشت میشوند.
در طول دهه گذشته یک سیستم جدید در کشت زیتون آزمایش شده است. این روش سیستم باغ‌های فوق متراکم (High-Density) است که حدود 1800-1500 درخت در هکتار کاشته میشود. هدف عمده این سیستم کاهش هزینه‌های برداشت است که در باغ‌های سنتی زیتون حدود 50-40% کل هزینه تولید زیتون را به خود اختصاص میدهد.
کوددهی زیتون
درختان زیتون به نیتروژن، پتاسیم، منیزیوم و بر بیشتر از سایر عناصر نیاز دارند.
نیتروژن ضروری ترین عنصر برای رشد رویشی و تولید گل و تشکیل میوه است. این عنصر احتمالا به صورت غیر مستقیم روی پدیده تناوب باردهی درختان زیتون تاثیر می گذارد. درختان زیتون وقتی که در خاک های با حاصلخیزی کم پرورش یابند و رطوبت خاک عامل محدود کننده نباشد واکنش سریعی به کاربرد نیتروژن می دهند. بسته به حاصلخیزی و رطوبت خاک به طور متوسط کاربرد 1500-500 گرم نیتروژن برای هر درخت بارور توصیه می شود. زمان کاربرد کود نیتروژن باید هماهنگ با آبیاری و یا زمان بارندگی باشد. اغلب کودهای حاوی نیتروژن باید چند ساعت قبل از بارندگی و یا آبیاری به سطح خاک پاشیده شود؛ به طوریکه کمترین میزان هدر رفت نیتروژن از طریق تبخیر به شکل امونیوم اتفاق بیفتد. فصل کاربرد نیتروزن به میزان فوق العاده ای در ارتباط با انگیزش گل و تشکیل میوه است. بیشتریم مقدار نیتروژن (حدود 70%) در پایان فصل زمستان قبل از تمایزیابی جوانه گل و قبل از شروع رشد شاخه های جانبی جدید داده می شود. بقیه ان در طول دوره گلدهی (از مرحله قبل از باز شدن گل تا تشکیل میوه) به گیاه داده می شود. بدین طریق تشکیل میوه به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. کارایی و میزان تاثیر برنامه های کوددهی نیتروژن را می توان از طریق اندازه گیری طول رشد سال جدید ارزیابی کرد که وقتی مقادیر مناسب نیتروژن برای گیاه داده می شود شاخه سال جاری باید به اندازه کافی رشد کرده باشد.
پتاسیم یکی از عناصر عمده مورد نیاز زیتون است. بعد از برداشت میوه بویژه در سال های آور و همچنین از طریق هرس، مقادیر بسیار زیادی پتاسیم از خاک برداشت می شود. برای به حداکثر رساندن عملکرد و کیفیت میوه کوددهی منظم پتاسیم ضروری است. پتاسم معمولا در طول زمستان به خاک داده می شود تا به تدریج و در اثر باران به ناحیه ریشه برسد. در مناطقی که مشکلی از نظر تامین آب وجود نداشته باشد، پتاسیم را میتوان در آخر زمستان به خاک داد. در زمان رشد میوه میزان تقاضای آن برای پتاسیم بالاست و این بدان معنی است که در سال های پربار و در طول دوره رشد میوه – اواسط تابستان- کوددهی با پتاسیم باید افزایش یابد. برای اینکه پتاسیم از طریق برگ سریع جذب شده و در داخل گیاه به محل های مورد نیاز انتقال یابد، استفاده از کودهای قابل حل در آب و محلول پاشی آن روی درختان، توصیه می شود.
بور نیز یکی دیگر عناصر مهم مورد نیاز برای کشت زیتون است. کاربرد بور به صورت محلول پاشی در طول دوره های قبل از بازشدن گل، معمولا نتیجه بهتری به دنبال خواهد داشت. بدین طریق درختان به مقدار کافی از نطر عنصر بور که نقش اصلی را در رشد لوله گرده و تشکیل میوه ایفا می کند، تامین می شوند. برخی از پرورش دهندگان برای رسیدن به حداکثر عملکرد میوه، بور را همراه با اوره و بعضی اوقات عصاره های جلبک دریایی محلول پاشی می کنند.
منیزیوم یکی دیگر از عناصر عمده مورد نیاز و یکی از اجزای اصلی مولکول کلروفیل است. این بدان معنی است که منیزیوم نقش بسیار قابل توجهی در فتوسنتز ایفا می کند. منیزیوم معمولا بعد از تشخیص بروز کمبود داده می شود.
بهترین راه ارزیابی وضعیت تغذیه ای درخت زیتون -همانند سایر گیاهان- انجام تجزیه خاک توام با تجزیه بافت های گیاهی(معمولا برگ ها) است. با انجام این تجزیه ها اطلاعات کافی در مورد وضعیت خاک و گیاه بدست می آید که با تفسیر درست این اطلاعات میتوان برنامه مناسبی برای کوددهی ارائه کرد.
برداشت محصول زیتون
طرز برداشت محصول زيتون براساس اينكه ميوه جمع آوري شده براي تهيه كنسرو يا براي تهيه روغن باشد تفاوت مي كند.زيتون كنسروي بايد حتماً دانه دانه از درخت چيده شود، اما در زيتون روغني اين روش برداشت مقرون به صرفه نبوده و با دست كشيدن روي شاخه و يا ضربه زدن به شاخه ها با يك چوب بلند ميوه ها را از درخت جدا مي كنند.اين طرز برداشت نيز هر چند ارزان تمام مي شود ولي به علت شكسته شاخه هاي جوان به محصول سال بعد از نظر كمي ضربه می زند .
هرس زیتون
بسیاری از کشاورزان هرس را به عنوان اصلی ترین عملیات زراعی در باغ مورد توجه قرار می دهند. پرورش دهنده از طریق هرس درخت را با آب و هوای خاص و شرایط خاک منطقه تطبیق می دهد و عملکرد و بازدهی باغ را افزایش می دهد. اهداف عمده هرس را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:
ایجاد بهترین فرم رشد برای درخت تحت شرایط خاص آب و هوایی و خاک
ایجاد تعادل بین رشد رویشی و عملکرد میوه
به حداقل رسانیدن دوره نونهالی
افزایش عمر باردهی باغ
به تاخیر انداختن پیری درختان
به طور کلی سه نوع هرس وجود دارد:
1- هرس در طول مراحل اولیه رشد درخت
2- هرس باردهی
3- هرس بازجوان سازی
1- هرس در طول مراحل اولیه رشد درخت
هدف از انجام این نوع هرس، فرم دهی به درخت در طول سال های اولیه کاشت است که هم عملیات های زراعی (محلول پاشی، شخم، آبیاری، برداشت و غیره) را تسهیل می¬کند و هم اینکه درختان را قادر می سازد تا از حداکثر نور آفتاب و بارندگی موجود در منطقه بهره بگیرند.
معمولترین شکل برای درخت زیتون هرس جامی شکل یا جامی آزاد است. برای ایجاد چنین فرمی درختان یکساله تازه کاشته شده از ارتفاع 80-60 سانتیمتری سطح خاک سربرداری میشوند. هدف اصلی این کار وادار کردن درخت به تولید 4-2 شاخه جانبی در حول محور درخت به فاصله 40-30 سانتیمتری از همدیگر و در ارتفاع 80-40 سانتیمتری سطح خاک است. این شاخه های جانبی در آینده بازوهای اصلی درخت را تشکیل خواهند داد. روی این شاخه‌ها، شاخه های جانبی دیگری با سربرداری شاخه‌های قدیمی از ارتفاع 50 سانتیمتری بوجود خواهند آمد. و بنابراین با حذف غالبیت انتهایی شاخه‌های ذکر شده اسپورهای کمتری تولید خواهد شد.
تعداد بسیار زیادی از شکل های درختان وجود دارد که در اقصی نقاط مورد استفاده قرار میگیرد. تعدادی از آنها عبارتند از:
1. فرم دو شاخه‌ای که در اندولس اسپانیا برای ارقام کنسروی زیتون مرسوم است.
2. فرم شمعدانی که در تونس استفاده میشود.
3. فرم دو یا سه تنهای که در سویل استفاده میشود.
4. فرم چند شاخه‌ای که هر شاخه فرم یک مخروط را دارد و در برخی مناطق ایتالیا یافت شده است.
5. فرم جامی کروی که در ایتالیا، فرانسه و یونان دیده شده است.
6. فرم کروی که معمول نیست بخاطر اینکه اجازه عبور نور کافی به تمام درخت را نمی‌دهد.
7. فرم استوانه کوتاه.
8. فرم بدون تنه که در تونس مشاهده شده است.
9. فرم نخل آزاد (free palmate). این فرم اگرچه اشکالاتی دارد اما حداقل در مورد ارقام روغنی زیتون به طور وسیع استفاده میشود.
2- هرس باردهی
میوه درخت زیتون روی شاخه های یکساله تشکیل میشود. این بدان معنی است که برای تشکیل میوه کافی در هر سال، درخت باید رویشی کافی داشته باشد. شاخه‌های خیلی قوی معمولا بارور نیستند و پر از جوانه رویشی هستند. از این رو هدف هرس این است که با قرار دادن شاخه‌ها در معرض نور و حفظ ناحیه فعال رویشی و زایشی، رشد شاخه‌های بارده را تحریک کند. درخت زیتون معمولا میوه خود را در پیرامون و قسمت بالای تاج تشکیل میدهد. این بدان خاطر است که این قسمت‌ها در معرض نور کامل قرار میگیرد و نور باعث باروری بیشتر این شاخه‌ها میگردد.
بر این اساس و با توجه به اهدافی که برای هرس تعریف شد، هرس باردهی باید شامل حذف شاخه‌هایی باشد که روی قسمتهای جوان درخت سایه اندازی میکند. در تصویر 5 میتوان مشاهده کرد که به دلیل اینکه شرایط نوری در شاخه فوقانی مناسب‌تر است و روی آن میوه کافی تشکیل خواهد شد، و همچنین شاخه فوقانی روی شاخه پایین که مسن‌تر است، سایه اندازی میکند و موجب عدم باردهی آن میشود؛ از این رو شاخه مسن‌تر که در حال حاضر دارای میوه است در سال بعدی باید حذف شود.
موقع قطع یک شاخه ضخیم، باید دقت کافی داشته باشیم تا پوست بقیه شاخه زخمی و پاره نشود. برای این منظور عمل برش شاخه معمولا در 3 مرحله انجام میگیرد. همانطوری که در تصویر 5 دیده میشود، چند سانتیمتر دورتر از نقطه مورد نظر، از قسمت تحتانی شاخه به سمت وسط آن اولین برش انجام میگیرد. دومین برش چند سانتیمتر دورتر از اولین برش و از قسمت فوقانی به سمت پایین انجام میگیرد. در این حالت در اثر سنگینی وزن، شاخه می‌افتد و پوست بقیه شاخه تا محل اولین برش پاره میشود. سپس میتوان به راحتی قسمت کوچک باقیمانده را تا محل مورد نظر برید.
3- هرس بازجوان سازی
یکی از بارزترین صفات درخت زیتون طول عمر زیاد آن است. زیتون میتواند تقریبا از هر قسمت از چوب درخت شاخه‌های جوان و جدید تولید کند. این توانایی درخت را قادر می‌سازد که درختان پیر و یا درختانی که در اثر سرما یا آتش آسیب دیده‌اند را بازسازی و جوان کند.
در هرس بازجوان سازی شاخه‌های اصلی و یا حتی قسمتی از تنه درخت ممکن است قطع شود. در این صورت باید توجه کرد که شاخه‌های جوان بیشماری تولید خواهد شد که در ماههای آتی بعد از هرس باید شاخه‌هایی را که استفاده خاصی برای ما ندارند حذف کنیم و فرم مورد نظر را بلافاصله بعد از تولید شاخه‌های جوان انتخاب و ایجاد کنیم. بسته به عملیات های زراعی مورد استفاده در باغ، درخت جدید در طول 5-3 سال وارد فاز میوه‌دهی میشود.
برای جلوگیری از آلودگی‌های قارچی یا باکتریایی، بعد از هرگونه هرس یا برش کلیه زخم‌ها باید با چسب هرس پوشانیده شده و درخت با قارچکش‌های مسی محلول پاشی شود. هرس درختان زیتون را میتوان در طول پاییز و زمستان انجام داد. این عمل عموما بعد از برداشت میوه انجام میشود اما برای جلوگیری از آلودگی‌های احتمالی، باید تا زمان سپری شدن باران‌های سنگین و سرما صبر کرد. در روزهای بارانی نباید هرس کرد؛ به دلیل اینکه امکان دارد موجب شیوع و گسترش باکتری در سطح بریدگی‌ها و داخل زخم‌ها شده و منجر به بیماری شانکر باکتریایی شود.
طرح توجیحی تولید روغن زیتون
در طرح توجیهی تولید روغن زیتون سعی شده است تا با معرفی این صنعت اطلاعات بیشتری در زمینه این طرح، میزان سرمایه گذاری، سودآوری، تسهیلات اعطایی و نرخ های بازده سرمایه گذاری آن ارائه شده و با توجه به واردات گسترده آن را به عنوان یک فرصت سرمایه گذاری مناسب بررسی نماییم، امیدوارم این اطلاعات مفید فایده باشد .
روغن زيتون يکي از قديمي ترين روغن هاي خوراکي است که بيشتر در کشورهاي حاشيه درياي مديترانه توليد و مصرف مي شود. روغن زيتون از ميوه درخت هميشه سبز اولئا، که متجاوز از 400 گونه دارد، به وسيله استخراج مکانيکي حاصل مي شود. اين گياه در نواحي معتدل و در آب و هواي استوايي رشد مي کند.
کشت زيتون و روغن گيري از آن در کشورهاي حاشيه درياي مديترانه از فلسطين و سوريه تا يونان، در اواسط و اواخر عصر مفرغ رايج بوده و روغن زيتون از فلسطين به مصر روانه مي شده است. از کشت زيتون موادي براي سوخت و روشنايي ، ماده روان کنده، پمادهاي جلدي و غيره تهيه شده و چوب درخت زيتون به عنوان هيزم براي سوخت و ميوه زيتون به صورت نمک زده استفاده مي شده است. بعدها ميوه زيتون به عنوان منبعي از روغن خوراکي مورد استفاده قرار گرفت. زراعت زيتون در نيمه اول قرن نوزدهم، همراه با پيشرفت فن آوري و علم کشاورزي به نقطه اوج خود رسيد.
روغن با روش هاي مختلف که هميشه فيزيکي است از زيتون استخراج و باقيمانده اي به جا مي ماند که تا 8 درصد روغن داشته و توسط حلال که معمولا هگزان است روغن کشي و روغن حاصل، روغن تفاله ناميده مي شود. روغن استخراج شده با روش هاي فيزيکي بوده و اين ناخالصي ها وجه تمايز روغن تفاله به عنوان يک محصول تجاري از روغن زيتون بکر که فقط به وسيله روش مکانيکي به دست مي آيد و از روغن زيتون بکر تصفيه شده است.
گروه مشاوران بين المللي روغن زيتون (IOOC) تعريف زير را براي روغن زيتون بکر، تصفيه شده و روغن تفاله ارائه نموده اند :
روغن زيتون بکر( ويرجين) روغن ميوه درخت زيتون است که توسط له کردن و فشردن مکانيکي يا ساير روشهاي فيزيکي تحت شرايطي ( مخصوصا شرايط حرارتي ) که تغييري در روغن به وجود نياورد و عملي بجز شستشو، ظرف به ظرف کردن، جداسازي سانتريفيوژي و صاف کردن انجام نگيرد، به دست آيد. روغن زيتون بکر به حالت طبيعي و بدون هيچ عملکردي قابل مصرف انسان است. روغن زيتون بکر بر اساس خصوصيات ارگانولپتيکي( بوياي و چشايي ) و مقدار اسيد چرب آزاد موجود در آن خود به انواع درجه يک، خوب و متوسط يا معمولي تقسيم بندي مي شود.
روغن زيتون تصفيه شده روغن زيتون بکري است که مقدار اسيديته و يا خصوصيات ارگانولپتيک ان به گونه اي است که روغن مناسب براي مصرف به صورت خام نبوده و بايد تصفيه شود. روغن زيتون بکر مخلوط مي شود تا عطر و طعم آن مطلوب گردد.
روغن تفاله زيتون روغن استخراج شده از باقيمانده روغنکشي است که توسط حلال استخراج شده و به صورت خام غير قابل مصرف انسان بوده و بايد تصفيه شود تا ويژگي هاي روغن خوراکي را بدست آورد.
شرايط واردات و صادرات روغن زیتون
روغن زيتون جزء محصولات غذايي که داراي استاندارهاي سخت خوراکي در اروپا و آمريکا نمي باشد و ، لذا پيشنهاد مي شود ، و با توجه به شرايط صادرات آسان و تعرفه اي گمرکي و هزينه حمل و نقل در ابتدا صادرات به کشورهايي که شرايط واردات آسان تري دارند مد نظر قرار گيرد. همچنين شايان ذکر است مصرف کنندگان اين محصول کشورهاي آسياي ميانه ، خليج فارس و اروپاي شرقي وتا حدي اروپاي غربي مي باشند.
مگس زیتون
یکی از مهمترین آفات زیتون مگس زیتون می باشد. لارو مگس زیتون با تغذیه از گوشت میوه ، باعث ریزش میوه ها قبل از برداشت ،کاهش کیفیت روغن زیتون و ورود قارچهای پاتوژن از محل سوراخ ورودی لاروها شده که اسیدیته داخل میوه ها به میزان دو تا چهار برابر افزایش می یابد. نوع خسارت بستگی به نوع واریته میوه دارد .اگر میوه ها از واریته های کنسروی باشد تمام میوه آسیب می بیند و بازار پسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می رود. یک لارو 150-50 میلی گرم از گوشت میوه را بسته به رقم میوه مورد مصرف قرار می دهد.
ریزش میوه ها با افزایش وزن ومیزان روغن در میوه های باقی مانده تا حد زیادی جبران می شود. همچنین اگر لاروها در اوایل دوره زندگی بمیرند با وجود علائم سوراخ شدگی ، میوه می تواند به رشد طبیعی خود ادامه دهد.
یکی دیگر از مهمترین مواردی که در مورد این مگس وجود داردانتقال باکتری مولد گال زیتونPseudomonas savastanoi است.
مگس زیتون به میوه های سایر جنسها به جز olea حمله نمی کند وبنابراین تنها به میوه زیتون به صورت اقتصادی خسارت می زند. این گونه با توجه به افزایش سطح زیر کشت زیتون در ایران و آلودگی تقریبا تمام کشورهای زیتون خیز همسایه به این مگس از اهمیت دوچندان برخوردار است.
در شرایط آزمایشگاهی مگس زیتون روی کلیه گیاهان خانواده Oleaceaeتخمگذاری وتغذیه لارو آفت تنها محدود به میوه های جنس oleaspp وحشی وزراعی است ولی مراحل دیگر زندگی شامل تغذیه بالغین و جفتگیری ممکن است روی سایر گیاهان اتفاق افتد .
مناطق انتشار:
این گونه در تمام کشورهای زیتون خیز حاشیه دریای مدیترانه وجود دارد. این آفت در مناطقی که میوه زیتون بومی نیست و زیتون به عنوان یک گیاه جدید معرفی می شود هنوز گزارش نشده است.
علائم خسارت: علائم سوراخ شدگی و سوراخهای خروجی آفت ممکن است روی میوه وجود داشته باشد. تخمها به صورت منفرد داخل محفظه کوچکی زیر سوراخ تخمریزی گذاشته می شوند . روی میوه ها ،تغذیه داخلی لاروها ، زخمهای سیاه تا قهوه ای و ریزش میوه قبل از رسیدن ، از علائم آلودگی است.
مرفولوژی : تخم : سفید رنگ کشیده با طول 7/0 میلیمتر وعرض 2/0 میلیمتر. یک مگس ماده بالغ در طول زندگی حدود 400 الی 500 تخم میگذارد.
لارو: در حداکثر رشد به طول 7-5/6 میلی متر وعرض 7/1-2/1 میلیمتر می رسد لاروها اگر از زیتون سبز تغذیه کنند به رنگ سفید روشن واگر از زیتون سیاه تغذیه کنند به رنگ ارغوانی کثیف دیده می شوند. سر لارو ذوزنقه ای دارای دوشاخک سه بندی وقطعات دهانی همانند سایر مگس هاست.
شفیره: تخم مرغی شکل به رنگ زرد تا قهوه ای رنگ حدودا چهار تا چهار ونیم میلی متر طول وبند های لارو سن آخر مشخص است.شفیره در خاک وپای درخت میزبان تشکیل می شود.
حشره بالغ :چهار تا پنج میلی متر طول ،سر به رنگ زرد مایل به قهوه ای روشن وقفسه سینه قهوه ای رنگ با سه نوار تیره موازی درجلو . پاها زرد مایل به قرمز وبال ها شفاف با رگبال های مشخص ویک لکه سیاه رنگ در انتهای آن است . در مگسهای ماده اندام تخمریز در انتهای شکم قابل رویت است.
زیست شناسی :
مگس ماده هنگامی که زیتون مناسب تخمگذاری است به این گیاه جلب می شود ومیوه های تازه تشکیل شده نمی توانند جلب کننده حشرات ماده برای تخمگذاری باشند. میزان مطلوبیت میوه زیتون جهت تخمگذاری به رقم زیتون و سطح اقدامات زراعی بستگی دارد بنابراین زیتون های تحت آبیاری ویا ارقام میوه بزرگ مانند میوه های کنسروی زودتر از زیتون های بدون آب یا ارقام با میوه کوچکتر آلوده می شوند. در باغاتی که ترکیبی از ارقام مختلف کاشته شدهاند درختان با میوه بزرگتر به عنوان محل تجمع آفت محسوب می شوند که قبل از سایرین آلوده می شوند. داخل سایبان درخت رنگ سبز –زرد یا سیاه میوه تحریک بینایی برای ماده های جستجوگر میزبان محسوب می شوند با این وجود تحریکات بینایی ،بویای وچشایی نیز برای جلب ماده ها جهت تخمگذاری مهم هستند.
ترکیبات مومی روی زیتون محرک تخمگذاری نیستند ولی ترکیبات بخار شونده عصاره شاخ وبرگ محرک تخمگذاری هستند. مگس های ماده روی درختی که زودتر میوه هایش رسیده ویا آبیاری می شود و در نتیجه رشد یافته تر است جمع می شوند. مگس زیتون معمولا 2 تا 5 نسل در سال دارد که البته در هر سال بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است .
در اواسط مرداد ماه مگس ماده،پوست میوه را سوراخ کرده و تخمش را داخل آن گذاشته و با استفاده از تخمریز خود آب میوه را تا حدی به اطراف پخش میکند که این امر به عنوان جلوگیری کننده از تخمگذاری مجدد روی یک میوه موثر است و اما با این وجود گاهی زیتون های حاوی بیش ازیک تخم هم دیده شده است.
مرگ ومیر تخم به خصوص در اوایل تابستان زیاد است زیرا واکنشهای ناشناخته بیوشیمیایی درون گوشت میوه آلوده که باعث رشد سریع میوه می شود تخم ها را له می کند. این تخمها از 20 روز در دمای 10 درجه تا 3 روز در دمای 5/32 درجه سانتی گراد تفریخ شده و لاروهای خارج شده به مدت 37 روز در دمای 5/12 درجه تا 9 روز در دمای 30 درجه سانتیگراد تغذیه می کنند. در مراحل آخر نیز با اضافه شدن درصد روغن لاروهای رشد یافته ممکن است خفه شوند.
قبلا فکر می شد که مگس زیتون می تواند در تمام طول سال با دسترسی به میوه های مناسب به رشد خود ادامه دهد ولی در غیاب میوه مناسب وشرایط نامناسب ، ماده ها به دیاپوز می روند. حشرات بالغ تا هفت ماه زندگی کرده وآنهایی که در پاییز خارج می شوند دارای حداکثر طول عمر هستند. در حرارتهای زیر صفر درجه مگس های بالغ ممکن است تا مدتی زنده بمانند ولی اگر حشره چند روزی در این شرایط بماند از بین می رود.
فنولوژی :
شرایط آب و هوایی، نوع رقم زیتون و فیزیولوژی حشره روی فنولوژی حشره روی فنولوژی مگس زیتون تاثیر گذار است . طی زمستان ، دمای پایین، شرایط سخت آب و هوایی و قابل دسترس بودن میوه عوامل مهم محدود کننده جمعیت این آفت هستند. مگس های بالغ روی میوه های باقی مانده روی درخت ویا شفیره های درون خاک زمستان را می گذرانند. طی تابستان دمای بالای حدود 33 درجه سانتی گراد وبالاتر باعث ایجاد مرگ ومیر بالا ی تخم ها، لاروها وشفیره ها می شوند . این مرگ ومیر زمانی که دمای بالا با رطوبت نسبی پایین همراه شود مشخص تر می گردد و ظاهرا افزایش رطوبت نسبی اثر مرگ آور دمای بالا را تعدیل می کند.
تغذیه :
تغذیه مگس زیتون بالغ از شیره خارج شده از میوه ، زخم های برگ وساقه گیاهان مختلف، عسلک حشرات ونکتار می باشد. در طبیعت ماده ها با استفاده از گرده به عنوان منبع پروتئین قادر به بقا و تولید مثل هستند ولی ویتامین ها و مواد معدنی نیز مورد نیاز است . فعالیت تغذیه ای حشرات بالغ کنترل آنها را با استفاده از طعمه مسموم امکان پذیر می سازد. در طبیت لارو مگس زیتون مونوفاژ بوده وتنها از گوشت میوه زیتون تغذیه می کند. وجود باکتری های همزیست برای رشد لاروهای جوان در بافت مزوفیل زیتون لازم است. این باکتریها با انجام هیدرولیز آنزیمی پروتیئن زیتون ، اسید آمینه های لازم را برای لارو که خود به تنهایی قادر به تهیه ی آن نمی باشد فراهم می سازد .باکتری های همزیست در لوله های کور لوله گوارش لارو وحشرات بالغ وجود داشته و در حشرات بالغ این باکتری ها در کیسه های سری تکثیر می شوند. این باکتری ها در انشعابات مری فراوان بوده و از آنجا به روده میانی مهاجرت می کنند. این باکتری ها سطح تخمها را حین تخمگذاری آغشته نموده واز این رو به لاروهای جوان منتقل می شوند وانتقال باکتری مولد گال زیتون نیز به همین ترتیب صورت می گیرد. استفاده از آنتی بیوتیکها در جلوگیری از انتقال این باکتری ها روش نوینی در کنترل مگس زیتون محسوب می شود.
تولید مثل :
حشرات نر مگس زیتون پلی گاموس بوده ویک بار در هر روز جفتگیری مکنند ولی ماده ها الیگاموس بوده وبندرت بیش از یک یا دو بار در طول زندگی جفتگیری خواهند کردو معمولا در پایان روز جفتگیری می کنند. کیفیت غذا وشدت نور در میزان تولید تخم تاثیر گذار است. در طبیعت باروری مگس زیتون تحت تاثیر شرایط محیطی، دسترسی به زیتون و آداپته شدن ماده ها به غذا است. دمای بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد برای تخمگذاری مناسب بوده ودر دمای زیر 15 درجه وبالای 35 درجه سانتیگراد تخمگذاری متوقف می شود. یک مگس ماده در طول زندگی حدود 400-500 عدد تخم می گذارد. مدت زمان بین مرحله تخم تا بلوغ حدود 30-40 روز است. نسل آخر بصورت شفیره در خاک یا میوه های ریزش یافته در پای درختان ویا حشره بالغ میگذراند.
روشهای کنترل مگس زیتون :
1- حذف میوه های آلوده در باغ : در این روش مهم زراعی میوه های آلوده ریخته شده روی زمین و میوه های آلوده قدیمی روی درخت از سطح باغات زیتون جمع آوری وسوزانده یا در عمق 10 سانتیمتری خاک دفن می شوند .
2-کاشت درختان تله : مگس زیتون به ارقام میوه درشت بیشتر از ارقام میوه ریز حمله می کند. بر همین اساس می توان از ارقام میوه درشت در بین سایر ارقام زیتون در باغات به عنوان گیاه تله استفاده نمود وعملیات مبارزه شیمیایی را روی این گیاهان تله انجام داد.
3- استفاده از ارقام مقاوم : تحقیقات نشان داده است که ارقام Frantoio –Arbequina -Manzanila– Koroneiki – Moraioloدر برابر مگس زیتون مقاومت نشان داده و کمتر آلوده شده اند.
4- استفاده از جلب کننده های غذایی ، بینایی وجنسی : مواد غذایی جلب کننده مانند پروتئین هیدرولیزات یا نمکهای آمونیومبه همراه مقداری بوراکس را داخل تله مکفیل ریخته واین تله را در قسمت سایه دار و سمت جنوبی درختان زیتون آویزان کرده وبطور هفتگی کنترل ومواد آن تعویض می شوند. تله مکفیل می تواند تا شعاع 20 متری را به خوبی پوشش
تله های کارتی زرد رنگ ، صفحات آغشته به چسب هستند که حشرات کامل مگس زیتون را به خود جلب نموده وبه دام می اندازند. معمولا تعداد 4 تله کارتی در 4 جهت جغرافیای درخت در ارتفاع 1تا 5/1 متری نصب می شود . این نوع تله ها هر هفته بازدید ودر صورت نیاز تعویض می گردند. جهت ردیابی مگسها ، می توان از فرمون مگس زیتون وتله مکفیل استفاده نمود.
5- مبارزه شیمیایی : در این روش پروتئین هیدرولیزات یا نمکهای آمونیاک (به نسبت 3%) را با حشره کشهایی مانند مالاتیون ،دی متوات ، دلتامترین واسپینوساد ( به نسبت 2در هزار ) مخلوط کرده وبه صورت یک ردیف از هر 2 یا 3 ردیف درختان در باغ توسط سمپاشهایی با فشار بالا پاشیده می شود. در این روش هر دو جنس نر وماده کنترل می شوند. تعداد دفعات سمپاشی در هر منطقه بستگی به جمعیت آفت دارد که در ابتدای فصل با نمونه برداری و ردیابی آفت مشخص می گردد.
در روش نمونه برداری از میوه، در هر باغ 10 درخت واز هر درخت 10 میوه زیتون بطور تصادفی انتخاب شده و باز می شوند تا در صد آلودگی میوه به لارو مشخص شود وبر اساس این اطلاعات تصمیم گیری برای مبارزه شیمیایی انجام می شود.
نوشته های مرتبط :
فواید بی نظیر پماد زیتونکس برای بهبود تبخال
حساسیت به روغن زیتون : ۱۳ مورد از علائم آلرژی به روغن زیتون
عرق برگ زیتون : بررسی تمامی خواص عصاره برگ زیتون
۱۵ مورد از مضرات روغن زیتون
همه آنچه از “زیتون” نمی دانید
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
